Oranjestad – Met meer dan veertig jaar ervaring in de wetenschap én praktijk rondom licht verstandelijke beperkingen bracht Prof. Dr. Xavier Moonen onlangs een inspirerend bezoek aan Aruba. Tijdens zijn verblijf gaf hij trainingen aan professionals en ouders, bezocht hij scholen en instellingen en deelde hij zijn inzichten over hoe het eiland stappen kan zetten richting een inclusieve samenleving.
Een leven lang gewijd aan kinderen met speciale behoeften
Moonen, die binnenkort 71 jaar wordt, studeerde economie, pedagogiek en psychologie in Nederland en promoveerde in Utrecht op kinderen met een licht verstandelijke beperking. Hij werkte als onderzoeker en hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam, en combineerde zijn academisch werk altijd met de praktijk.
“Ik heb drie dingen altijd gecombineerd: mijn werk als lector en professor, mijn onderzoek, en het werken in de praktijk met kinderen en volwassenen met een verstandelijke beperking,” vertelt Moonen. Hij richtte onder meer het Landelijk Kenniscentrum Licht Verstandelijke Beperkingen op in Nederland, en zit in meerdere adviesraden in de jeugdzorg.
Trainingen op Aruba: kennis delen met professionals en ouders
Via een eerdere online cursus kwam Moonen in contact met Arubaanse organisaties. Het smaakte naar meer, en dit jaar reisde hij naar het eiland voor een reeks cursussen: twaalf uur voor professionals en vier uur voor ouders.
“Professionals en ouders hebben andere vragen en andere perspectieven,” legt hij uit. “Daarom hebben we het gescheiden. Met professionals kan je technisch meer de diepte in, terwijl ouders juist behoefte hebben aan praktische handvatten.”
Hij benadrukte steeds het belang van samenwerking met ouders:
“Zonder ouders lukt het niet. Zij kennen hun kinderen het best. Professionals zijn maar even in het leven van een kind, ouders blijven altijd.”
Vroegtijdige signalering en het belang van hechting
Een van de hoofdthema’s van zijn lessen was het Early Intervention Plan voor kinderen van 0 tot 4 jaar. Volgens Moonen zijn drie factoren cruciaal in de eerste levensjaren:
- Veilige hechting tussen ouder en kind.
- Interactie en stimulatie, ook al hebben ouders het druk.
- Consequent ouderschap, zodat kinderen voorspelbaarheid ervaren.
Hij waarschuwde dat lichte verstandelijke beperkingen vaak pas aan het licht komen wanneer kinderen naar school gaan, waardoor kostbare jaren verloren gaan. “Ouders moeten beter weten wat normale ontwikkeling is, zodat zij vroegtijdig opvallendheden kunnen signaleren.”
Speciale versus reguliere scholen
Moonen zag tijdens zijn schoolbezoeken de verschillen tussen MLK-scholen (voor kinderen met leer- en gedragsproblemen) en regulier onderwijs. Hoewel aparte scholen voordelen hebben (kleinere klassen, meer begeleiding), pleit hij voor een open systeem waarbij kinderen ook terug kunnen keren naar regulier onderwijs.
“Onderzoek laat zien dat geïntegreerde scholen kinderen beter voorbereiden op zelfstandigheid. Maar dat vraagt om goed opgeleide professionals en middelen.”
Acceptatie door ouders en de samenleving
Voor ouders is de confrontatie met een speciale diagnose vaak zwaar. Moonen ziet dat veel ouders door een proces van verdriet, boosheid en acceptatie gaan. Toch benadrukt hij dat dit vooral komt door de manier waarop de omgeving reageert.
“Bijna alle ouders zijn trots op hun kind. Maar de pijn komt omdat de samenleving vaak negatief reageert. Dat doet meer pijn dan de beperking zelf.”
Daarom pleit hij voor meer bewustwordingscampagnes en zichtbaarheid. Hij noemt het nieuwe café dat door mensen met een verstandelijke beperking wordt gerund als voorbeeld. Ook rolmodellen en influencers kunnen volgens hem bijdragen aan positieve beeldvorming.
Een centraal aanspreekpunt voor ouders
Wat Aruba volgens Moonen mist, is een laagdrempelige organisatie waar ouders met zorgen terechtkunnen. In Nederland bestaat daarvoor de organisatie MEE, waar ouders gratis advies en doorverwijzing krijgen.
“Aruba heeft zulke kennis wel, maar er is nog geen herkenbare centrale plek waar iedere ouder kan aankloppen. Zo’n aanloopplek is cruciaal.”
Mentale gezondheid en maatschappelijke druk
Naast het thema van verstandelijke beperkingen wees Moonen ook op bredere uitdagingen. Veel Arubanen hebben meerdere banen, wat grote druk legt op gezinnen. “Die stress straalt af op kinderen. Mentale gezondheid moet daarom ook aandacht krijgen. En tegelijk is ontspanning – carnaval, sport, plezier – essentieel.”
Kunstmatige intelligentie: kansen en uitdagingen
Aan het eind van het gesprek ging Moonen in op de rol van kunstmatige intelligentie (AI). Hoewel de toepassing voor kinderen met verstandelijke beperkingen nog in de kinderschoenen staat, ziet hij perspectief.
- AI kan helpen bij het analyseren van gedrag en spelpatronen.
- AI kan taal begrijpelijker maken, bijvoorbeeld via zijn project Taal van Allemaal, dat ingewikkelde overheidstaal toegankelijk maakt.
“Taal is een enorme drempel, niet alleen voor mensen met een beperking. Met de juiste AI-modellen kunnen we communicatie simpeler en inclusiever maken.”
Hoopvolle toekomst
Moonen verliet Aruba met bewondering voor de inzet van professionals en ouders, maar ook met een duidelijke boodschap: samenwerking, kennisdeling en zichtbaarheid zijn de sleutels voor een inclusieve samenleving.
“De honger naar kennis is hier groot, de warmte en betrokkenheid zijn enorm. Nu is het zaak om die energie te verbinden met structuur en middelen, zodat kinderen met speciale behoeften in Aruba alle kansen krijgen die ze verdienen.”
